แอพพนันในมือถือของผู้สูงอายุ

โดย ประชาธิป กะทา

ผู้สูงอายุกำลังกลายเป็นกลุ่มเสี่ยงสำคัญจากภัยเงียบในโลกออนไลน์ เพราะมีเวลาว่าง เหงา รู้สึกว่ามีรายได้ลดลง และบริบทชีวิตใช้โลกออนไลน์มากขึ้น พบเจอโฆษณาและโปรโมชั่นของเว็บไซต์พนันออนไลน์ กดเข้าไปทดลองเล่น วันที่เสียเงินจำนวนมากก็เครียด นอนไม่หลับ บางคนถึงกับนำเงินเก็บของตัวเองหรือเงินครอบครัวมาใช้เล่นพนันออนไลน์

การศึกษาลักษณะและพฤติกรรมการเล่นพนันออนไลน์บนแอพพลิเคชันโทรศัพท์มือถือในกลุ่มผู้สูงอายุ ภายใต้การเปลี่ยนแปลงทางสังคมของไทย (mega trend) 3 บริบท คือ สังคมผู้สูงอายุ สังคมยุคดิจิทัล และสังคมยุคหลังชาวนา เก็บข้อมูลเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุที่เล่นการพนันออนไลน์ จำนวน 50 คน โดยใช้วิธีการศึกษาเชิงชาติพันธุ์วรรณนาดิจิทัล (Digital ethnography)

ผลการศึกษาพบว่า แอพพลิเคชันที่ผู้สูงอายุทุกคนใช้เป็นประจำคือ ไลน์ นิยมรองลงมาคือ ยูทูบ (ร้อยละ 84) เฟซบุ๊ก (ร้อยละ 62) มีเพียงไม่กี่คนที่ใช้บริการอื่นๆ

ปัจจัยที่สร้างแรงจูงใจให้ผู้สูงอายุเล่นพนันออนไลน์ มี 4 ปัจจัยหลัก ได้แก่ ความชื่นชอบเล่นพนันเป็นทุนเดิม มีเวลาว่างและต้องการหากิจกรรมทำคลายเหงา รายได้ที่ลดลงหลังเกษียณทำให้อยากหารายได้เสริม และลักษณะของพนันออนไลน์ดึงดูดให้อยากทดลองเล่น โดยกว่าร้อยละ 70 เริ่มเล่นพนันออนไลน์ครั้งแรกเพราะมีคนรอบข้างชักชวนให้เล่นพนันออนไลน์ โดยเฉพาะวงเพื่อนที่ชอบเล่นพนันด้วยกัน แต่ก็มีมากถึงร้อยละ 32 ที่รู้จักด้วยตนเองจากโฆษณาเว็บไซต์พนัน

ผู้สูงอายุทุกคนกล่าวตรงกันว่า การพบเจอโฆษณาและโปรโมชั่นของเว็บพนันตามเว็บไซต์ต่างๆ อยู่ตลอดเวลา มีส่วนกระตุ้นให้กดเข้าไปทดลองเล่นพนันออนไลน์

นอกจากนั้น การแพร่ระบาดของเชื้อโรคโควิด-19 ทำให้รวมกลุ่มเล่นพนันไม่ได้ ผลักดันให้ผู้สูงอายุบางคนเปลี่ยนมาเล่นพนันออนไลน์แทน บ้างเล่นแล้วชื่นชอบการพนันออนไลน์ บ้างก็คิดถึงวงพนันแบบดั้งเดิมที่เล่นกันในชุมชน

ป้าอำไพ อายุ 61 ปี มีกลุ่มเล่นไพ่ตั้งแต่สมัยทำงาน สถานการณ์โควิดทำให้ไม่สามารถนัดรวมกลุ่มเล่นไพ่กันได้เหมือนปกติ พอเพื่อนแนะนำจึงไม่ลังเลที่จะลองเล่น จนชำนาญ ชอบ ช่วงหลังๆ เป็นคนแนะนำเพื่อนร่วมวงไพ่ให้รู้จักกับโลกพนันออนไลน์

ป้าหวาน อายุ 61 ปี ชอบเล่นพนันกับคนในชุมชน การระบาดของโรคโควิด-19 ทำให้รวมกลุ่มเล่นไพ่หรือไฮโลในชุมชนไม่ได้ ต้องหันไปเล่นไพ่ป๊อกเด้งออนไลน์แทน ป้าหวานรู้สึกว่าไพ่ป๊อกเด้งออนไลน์ทดแทนวงไพ่เดิมของตนไม่ได้ มันขาดสีสันการรวมกลุ่มและส่วนใหญ่จะเล่นเสียมากกว่าได้ ป้าหวานคิดว่าถ้าสถานการณ์กลับมาเป็นปกติจะเลิกเล่นพนันออนไลน์

การเล่นพนันออนไลน์ของผู้สูงอายุ

ผู้สูงอายุทุกคนเคยมีประสบการณ์เล่นพนันออฟไลน์มาก่อน ประเภทการพนันที่เล่นมากที่สุด 5 อันดับแรก ได้แก่ หวยใต้ดิน คาสิโน ไพ่ ไฮโล และพนันฟุตบอล เมื่อเล่นพนันออนไลน์แล้ว ทุกคนได้พัฒนาไปสู่การเล่นพนันออนไลน์หลายประเภท ไม่มีคนใดหยุดอยู่กับการเล่นพนันออนไลน์ประเภทเดียว

ประเภทพนันออนไลน์ที่ผู้สูงอายุนิยมเล่นมากที่สุด ได้แก่ หวยออนไลน์ บาคาร่าในคาสิโนออนไลน์ พนันฟุตบอลออนไลน์ และสล็อตแมชชีนในคาสิโนออนไลน์

ผู้สูงอายุที่ชอบเล่นการพนันคิดว่า การพนันเป็นกิจกรรมยามว่าง เล่นเพื่อคลายเหงา แม้จะสูญเสียเงินบ้างก็ไม่เป็นไร

ลุงรัตน์ อายุ 62 ปี เคยซื้อหวยใต้ดินและสลากกินแบ่งรัฐบาล พอเกษียณก็หันมาเล่นพนันออนไลน์ เริ่มด้วยสลอต ตามมาด้วยไพ่ป๊อกเด้งและบาคาร่า ภรรยาและลูกรู้แต่ไม่ได้ห้าม เข้าใจว่าเป็นกิจกรรมยามว่างและคลายเหงาของคนหลังวัยเกษียณเท่านั้น

ลุงศักดิ์ดา อายุ 62 ปี ชอบกีฬาฟุตบอล ชอบเล่นพนันฟุตบอลทุกเสาร์อาทิตย์ที่มีการแข่งขัน เล่นมาหลายสิบปีแล้ว มีทั้งได้และเสีย เมื่อถามว่าหมดเงินไปกับพนันฟุตบอลออนไลน์เท่าไหร่แล้ว ลุงศักดิ์ดาตอบว่า ไม่สามารถระบุจำนวนเงินที่แน่ชัดได้ แต่หากให้เปรียบเทียบ คิดว่าถ้าไม่เล่นพนันฟุตบอลคงซื้อรถตู้ใหม่ได้ประมาณ 3 คัน

ผู้สูงอายุทุกคนตระหนักว่า การเล่นพนันมากเกินไปจะทำให้เกิดปัญหา จึงควบคุมด้วยการจำกัดวงเงินที่ใช้เล่นพนัน ไม่เกินรายได้ที่ได้รับ

ป้าลำไย อายุ 63 ปี ชอบซื้อหวยใต้ดิน พอเพื่อนบ้านสอนให้เล่นหวยออนไลน์ ชอบมาก เพราะเล่นได้แทบทุกวัน ทุกเวลา ป้าลำไยมีข้อตกลงกับสามีว่า จะไม่นำเงินเก็บมาเล่นหวยออนไลน์อย่างเด็ดขาด เงินที่นำมาเล่นหวยออนไลน์ในแต่ละรอบของวันมาจากรายได้รายวันของร้านขายของชำและขายผลไม้ที่สวน

ลุงชาติ อายุ 71 ปี เล่นพนันมาตั้งแต่วัยหนุ่ม ชอบเข้าบ่อน เคยเสียพนันจนหมดตัว เอาบ้านไปจำนองมาเล่นพนัน กู้เงินนอกระบบมาเล่นพนัน พอหมุนเงินไม่ทันต้องหนีไปอยู่บ้านเพื่อนที่ต่างจังหวัด พอเข้าสู่ยุคสังคมออนไลน์ก็ย้ายมาเล่นพนันบนแพลตฟอร์มออนไลน์ ลูกเคยห้ามเพราะกลัวจะติดหนี้ติดสินเหมือนในอดีต ลุงชาติรับปากว่าจะเล่นพนันออนไลน์เท่าที่มีเงินจากที่ลูกให้เป็นรายเดือนเท่านั้น จะไม่ไปยืมเงินนอกระบบมาเล่นเหมือนที่เคยทำ

ผลกระทบจากการติดพนันออนไลน์

ผู้สูงอายุส่วนใหญ่ประเมินตัวเองว่า ไม่ได้รับผลกระทบจากการเล่นพนันออนไลน์รุนแรง อาจจะมีความเคร่งเครียดหรือนอนไม่หลับบ้างในบางวันที่เสียเงินจำนวนมาก แต่ไม่ถึงกับส่งผลกระทบจนรบกวนการใช้ชีวิตประจำวัน มีเพียงบางคนที่หลังจากเสียเงินพนันแล้วรู้สึกเคร่งเครียดรุนแรง นำเงินเก็บมาเล่นพนัน หรือแอบโอนเงินครอบครัวมาเล่นพนันจนส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ในครอบครัว

คนในครอบครัวมีการรับรู้เรื่องการเล่นพนันออนไลน์ของผู้สูงอายุแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับประสบการณ์ของแต่ละครอบครัว มีตั้งแต่

• คนในครอบครัวไม่รู้ว่าผู้สูงอายุเล่นพนันออนไลน์

• คนในครอบครัวรับรู้ แต่คิดว่าเป็นเหมือนการเล่นเกมมากกว่าเล่นพนัน เงินที่เสียไปเป็นแค่ค่าธรรมเนียมการเล่นเกม ไม่ได้เป็นเงินจำนวนมากเหมือนเล่นพนันที่บ่อนคาสิโน

• คนในครอบครัวรับรู้และอนุญาตให้เล่นพนันแบบจำกัดวงเงิน มองว่าการที่ผู้สูงอายุเล่นพนันออนไลน์ที่บ้านน่าจะดูแลได้ง่ายกว่าการเดินทางไปเล่นพนันที่บ่อนคาสิโน

• คนในครอบครัวรับรู้และสั่งห้าม เพราะการเล่นพนันออนไลน์ของผู้สูงอายุส่งผลกระทบต่อครอบครัว

ผู้สูงอายุบางคนรู้สึกว่าตนเองติดพนันออนไลน์

ครูพล อายุ 66 ปี ไม่เคยเล่นพนันมาก่อนและออกจะเกลียดคนติดพนัน แต่พอได้เล่นสล็อตออนไลน์ก็รู้สึกสนุก ตื่นเต้น เล่นมาตลอด เคยหมดเงินต่อวันมากสุดเกือบ 20,000 บาท ทุกวันนี้พัฒนาจากเล่นสล็อตมาสู่การเล่นไพ่ป๊อกเด้งและเกมเปิดไพ่แบบต่างๆ ลุงพลยอมรับว่าติดพนัน เงินบำนาญในแต่ละเดือนแทบจะไม่มีเหลือ บางครั้งต้องถอนเงินเก็บสะสมมาเป็นค่าใช้จ่าย

ครูนา อายุ 64 ปี เคยแอบโอนเงินครอบครัวเพื่อใช้เล่นพนันออนไลน์ พอสามีและลูกสาวจับได้จึงยื่นคำขาดให้เลิกเล่นพนันก่อนจะหมดตัว ครูนารับปากและพยายามเลิกเล่นพนันมาหลายครั้ง หลายวิธี เคยใช้วิธียกเลิกบัตรเครดิต ลบแอพธนาคาร ฝากสมุดบัญชีไว้กับสามี รวมถึงเป็นสมาชิกไลน์กลุ่มของคนที่คิดจะเลิกเล่นพนันออนไลน์ ก็ถือว่าได้ผล แต่ยังไม่ช่วยให้ครูนาหลุดออกจากวงพนันออนไลน์ได้จริง พอเงินเกษียณออกก็นึกถึงหวยออนไลน์และไพ่ป๊อกเด้งทุกครั้ง

สรุป

ปัญหาผู้สูงอายุกับพนันออนไลน์มีความซับซ้อน ปัจจัยแวดล้อมมีลักษณะเฉพาะที่ต้องอาศัยความรู้และนโยบายจัดการที่เฉพาะเจาะจง

ผู้สูงอายุไม่ได้แปลกแยกกับการใช้โทรศัพท์มือถือ คุ้นเคยกับการใช้ชีวิตในพื้นที่ออนไลน์ เปรียบเสมือน “ชนพื้นเมืองดิจิทัล” (Digital natives) เหมือนประชากรทั่วไป ทำให้บริบทชีวิตเอื้อต่อการเข้าถึงโฆษณาพนันออนไลน์ แต่ในอีกด้านหนึ่งกลับขาดความรอบรู้ด้านเทคโนโลยีดิจิทัล (Digital literacy) เมื่อเปรียบเทียบกับคนวัยอื่น

ผู้สูงอายุมีเงินเล่นพนันออนไลน์สูงกลุ่มหนึ่ง เนื่องจากมีเงินเก็บจากการทำงานและเงินเกษียณ หากตกเป็นเหยื่อพนันออนไลน์จะก่อปัญหาระยะยาว ทว่าคนในครอบครัวผู้สูงอายุกลับมีทัศนคติผิดพลาดต่อการเล่นพนันออนไลน์ของผู้สูงอายุว่าเป็นแค่การเล่นเกม เป็นกิจกรรมยามว่าง แก้เหงา และคนในครอบครัวที่พ่อแม่นิยมเล่นพนันเป็นทุนเดิมเชื่อว่าการเล่นพนันออนไลน์จะเสียเงินน้อยกว่าการออกไปเล่นพนันที่บ่อนหรือคาสิโน

ทางออกของปัญหาผู้สูงอายุกับพนันออนไลน์ จึงต้องอาศัยการแก้ปัญหาเชิงโครงสร้าง เช่น การควบคุมโฆษณาของธุรกิจพนันออนไลน์ ปัญหาคอร์รัปชั่นของเจ้าหน้าที่ที่เอื้อให้ธุรกิจพนันออนไลน์เติบโตในสังคมไทย พร้อมกับการให้ความรู้กับคนในครอบครัวและตัวผู้สูงอายุเองให้เท่าทันต่อกลยุทธ์การตลาดของพนันออนไลน์และผลกระทบด้านต่างๆ ต่อผู้สูงอายุที่ติดพนันออนไลน์ เพื่อเป็นเกราะป้องกันผู้สูงอายุจากพนันออนไลน์