การประชุมวิชาการศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน ปี 2565

“ก้าวย่าง บนทางเสี่ยง : การพนันในโลกที่กำลังเปลี่ยนไป”

เวทีอภิปราย 'สื่อใหม่' . . . ตัวแปรเปลี่ยนโลกการพนัน ?

^คลิกที่ภาพเพื่อรับชม

สรุปการอภิปราย

นฤบดี  จันทรส

กล่าวแนะนำหัวข้อการอภิปรายเรื่องสื่อใหม่...ตัวแปรเปลี่ยนโลกการพนันในช่วง 5-6 ปีที่ผ่านมาสื่อใหม่ได้เข้ามาเปลี่ยนแปลงโลกในหลาย ๆ อย่าง รวมถึงเรื่องการพนันให้เข้าถึงง่ายมากขึ้น และเรียนเชิญวิทยากรทั้ง 3 ท่านอภิปรายในประเด็นสถานการณ์การเล่นพนันของเด็กและเยาวชนรวมถึงบทบาทของสื่อใหม่กับการพนัน สรุปได้ดังนี้

ดร.สุริยัน  บุญแท้

นำเสนอสถานการณ์ที่เกิดขึ้นจากการสำรวจปี 2564 ที่เน้นเกี่ยวกับข้อมูลการเล่นพนันของเด็กและเยาวชนโดยเฉพาะ โดยแบ่งเด็กและเยาวชนตามช่วงอายุ คือ เด็กอายุระหว่าง 15-18 ปี และเยาวชนอายุระหว่าง 19-29 กลุ่มตัวอย่างในการสำรวจทั่วประเทศไทยเด็กมีจำนวน 357 ตัวอย่าง และเยาวชน 812 ตัวอย่าง สภาพแวดล้อมของเด็กและเยาวชนที่เล่นพนันจะแวดล้อมด้วยผู้ปกครองที่เล่นการพนัน (ร้อยละ 98.7) เหตุผลสำคัญที่ทำให้เด็กเริ่มเล่นการพนัน 2 อันดับแรก คือ เป็นการเสี่ยงโชค/อยากลอง (ร้อยละ 22.3) และเหตุผลเรื่องอยากได้เงิน (ร้อยละ 22.1) เด็กและเยาวชนชายเริ่มเล่นการพนันเร็วกว่าเด็กและเยาวชนหญิง (เด็กผู้ชายเริ่มต้นอายุต่ำสุด 7 ปี เด็กผู้หญิงเริ่มต้นอายุต่ำสุด 9 ปี) 

การเล่นการพนันในกลุ่มเด็กในปีที่ผ่านมา (2564) ประเภทการพนันที่เล่นสูงสุด 5 อันดับแรกคือ หวยใต้ดิน สลากกินแบ่งรัฐบาล พนันทายผลฟุตบอล พนันในบ่อนแบบมีที่ตั้ง และคาสิโนออนไลน์ จำนวนนักพนันเด็กมีจำนวน 834,144 คน เป็นนักพนันหน้าใหม่เพิ่มขึ้นจำนวน 254,113 คน ในขณะที่กลุ่มเยาวชน ประเภทการพนันที่เล่นสูงสุด 5 อันดับแรกคือ สลากกินแบ่งรัฐบาล หวยใต้ดิน พนันทายผลฟุตบอล พนันในบ่อนแบบมีที่ตั้ง และคาสิโนออนไลน์ จำนวนนักพนันเด็กมีจำนวน 3,492,174 คน เป็นนักพนันหน้าใหม่เพิ่มขึ้นจำนวน 294,491 คน สำหรับการเล่นคาสิโนออนไลน์ของเยาวชนให้เหตุผลว่าสะดวก เล่นง่าย สามารถเข้าถึงได้ทุกที่ทุกเวลา บทบาทของการพนันออนไลน์ที่สำคัญคือการเล่นพนันทายผลฟุตบอลที่เด็กและเยาวชนเลือกเล่นผ่านทางช่องทางออนไลน์รองลงมาจากการเล่นผ่าน่โต๊ะบอล และใช้สื่อออนไลน์ประกอบการวิเคราะห์การเล่นพนันบอล ข้อค้นพบสำคัญอีกประการหนึ่งคือเด็กและเยาวชนเมื่อเริ่มเล่นพนันแล้วเลิกยาก ยิ่งเล่นนานยิ่งเล่นหนักเพราะมีเพียงร้อยละ 19.7 เท่านั้นที่สามารถเลิกเล่นการพนันได้ พบว่าเด็กและเยาวชนกว่า 600,000 คนเป็น “นักพนันที่มีปัญหา” ประเภทการพนันที่ทำให้กลายเป็นนักพนันที่มีปัญหาคือการเล่นพนันทายผลฟุตบอล ผลกระทบที่น่าตกใจคือเด็กและเยาวชนจำนวน 111,568 เป็นหนี้การพนัน ซึ่งสามารถเห็นความเชื่อมโยงระหว่างสถานการณ์การเล่นพนันของเด็กและเยาวชนกับการใช้สื่อใหม่โดยเฉพาะในช่วงสถานการณ์การระบาดของโรคโควิด-19

นฤบดี  จันทรส

ในฐานะตัวแทนของสภาเด็กและเยาวชนอยากทราบว่ามีการพนันจากสื่อใหม่มากกว่าที่คนทั่วไปรู้จักไหม

สิรวิชญ์  อ่อนเกตุพล

สื่อใหม่ที่เกี่ยวข้องกับการพนันในปัจจุบันจะมีการโฆษณาต่าง ๆ เช่น เมื่อค้นหาคีย์เวิร์ดว่า “หุ้น” ก็จะเจอฟีทเจอร์ในหน้าตาที่คล้ายกันกับตารางเธรดหุ้นทำให้เด็กที่เข้าไปเล่นโดยเข้าใจผิดว่าเป็นการเล่นหุ้นแต่ไม่ทราบว่าเป็นการเล่นพนัน หรือแม้กระทั่งการเล่นเกมออนไลน์ที่เด็กอาจไม่ทราบว่าทำไมต้องเติมเงินและหากเล่นแพ้ก็ต้องเสียเงินก็ถือว่าเป็นการพนันรูปแบบหนึ่งเช่นกัน สื่อเองยังให้ความรู้เกี่ยวกับเรื่องการพนันที่ถูกสอดแทรกอยู่ในเกม การเล่นหุ้น ฯลฯ แก่เด็กและเยาวชนน้อยเกินไป

นฤบดี  จันทรส

ทางสมาคมนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทยเรื่องการพนันในสื่อที่เปลี่ยนผ่านมาสู่ยุคสมัยปัจจุบันมีความแตกต่างอย่างไร

มงคล  บางประภา

สมาคมนักข่าวมองเห็นว่าเป็นประเด็นที่สำคัญของสังคมที่ควรขับเคลื่อน สื่อในสมัยก่อน เช่น แพ็คลิ้ง มีความเร็วแต่อาจจะไม่ครบถ้วน แตกต่างจากเทคโนโลยีในปัจจุบันที่มีทั้งความเร็วและสารที่ครบถ้วน รวมถึงทุกวันนี้ทุกคนมีความสามารถในการเป็นสื่อมวลชนแตกต่างจากเมื่อก่อนที่สื่ออยู่ภายใต้การควบคุมของรัฐ เราพยายามสร้างแนวปฏิบัติเรื่องจรรยาบรรณ เมื่อพูดถึงการใช้สื่อกับการพนัน เช่น การเผยแพร่ความเชื่อต่าง ๆ ที่ต้องกำหนดเพื่อป้องกัน (หน้า 4 ข้อ 4) ไม่นำเสนอให้เกิดความรู้สึกจูงใจให้เกิดการอยากเล่นพนัน ต้องตอบโจทย์สังคมให้ได้ว่าข้อดีต่าง ๆ ที่ยกขึ้นมาอ้างมันหักลบกลบกับผลกระทบที่จะเกิดขึ้นต่อสังคมได้หรือไม่ ซึ่งในขณะนี้ นอกจากรัฐบาลจะไม่ควบคุมในการโฆษณาเชิญชวนให้เล่นสลากกินแบ่งรัฐบาลแล้วยังมีการขอร้องให้สื่อต่าง ๆ ช่วยโฆษณาเผยแพร่ให้มากขึ้นอีกด้วย ฉะนั้น ก่อนจะพูดถึงเรื่องการให้มีบ่อนคาสิโนถูกกฎหมายในประเทศไทยควรต้องกลับมาคิดทบทวนเรื่องการส่งเสริมให้สื่อเผยแพร่เกี่ยวกับการพนันอย่างใดอย่างหนึ่งที่จะทำให้คนในสังคมมองว่าการพนันเป็นเรื่องปกติเสียก่อน ในการต่อสู้เรื่องเห็นด้วยหรือไม่เห็นด้วยเรื่องการพนันถูกกฎหมายเป็นเรื่องที่พูดยากเพราะต่างมีทั้งข้อดีและข้อเสีย แต่มองว่าควรแสดงให้เห็นการใช้มาตรการที่มีในปัจจุบันให้เข้มงวดก่อนแล้วจึงเริ่มสร้างสิ่งใหม่ที่ไม่ใช่สร้างปัญหาใหม่ให้กับสังคม สังคมควรเรียนรู้ทั้งสิทธิ-เสรีภาพ และหน้าที่-ความรับผิดชอบ วงการสื่อก็มีความพยายามผลักดันให้มีการกำกับดูแลซึ่งกันและกัน แต่มาตรฐานทุกอย่างจะเป็นจริงได้ต่อเมื่อทุกคนในสังคมรับรู้และยอมรับร่วมกันในการปฏิบัติ

นฤบดี  จันทรส

ให้ผู้เข้าร่วมฟังมีส่วนร่วมโดยตอบคำถามว่าหากย้อนไป 10 ปีที่แล้ว ทุกคนรู้จักการพนันอะไรบ้าง (กิจกรรมสแกนคิวอาร์โค้ด) พบว่ามีการเล่นไพ่ หวย ไฮโล ปั่นแปะ น้ำเต้าปูปลา การพนันในอดีตสะท้อนให้เห็นว่ามันจะมีการหลบ ๆ ซ่อน ๆ ไม่เปิดเผย ก่อนจะถามคำถามต่อมาว่าเคยเห็นหรือถุกชักชวนเล่นพนันในสื่อใหม่อะไรบ้าง หลายคนตอบว่าถูกชักชวนให้เล่นพนัน/คาสิโนออนไลน์ทางข้อความโทรศัพท จะเห็นว่ารูปแบบการชักชวนเล่นพนันที่ใช้สื่อใหม่จะมีรูปแบบแปลก ๆ เพิ่มขึ้น เช่น มีการชักชวนไปทำงานแต่สุดท้ายก็เป็นการชวนไปเล่นพนัน เป็นต้น

กล่าวได้ว่าขณะนี้การพนันกับสื่อใหม่ได้มีการเปลี่ยนโลกไปในหลายรูปแบบ อาจารย์ธามมีมุมมองในเรื่องของการพนันและสื่อใหม่อย่างไร

ธาม  เชื้อสถาปนศิริ

ตอนนี้เมื่อพูดคำว่า “สื่อ” มีความซับซ้อนมากกว่าเดิม ในตอนนี้ไม่ใช่แค่วิทยุ โทรทัศน์ อินเทอร์เน็ตเท่านั้น แต่มีความเปลี่ยนแปลงไปค่อนข้างรวดเร็วมาก สำหรับการพนันอาจแบ่งได้เป็น 1) พนัน 1.0 คือการพนันที่อยู่กับชุมชน ประเพณี เป็นกิจกรรมในเทศกาล 2) การพนัน 2.0 พนันที่รัฐทำตัวเป็นเจ้ามือถูกรับรองโดยกฎหมาย ได้แก่ สลากกินแบ่งรัฐบาล 3) การพนัน 3.0 พ่วงกับการตลาดเป็นกิจกรรมเสี่ยงโชค สินค้า บริการ มหกรรมกีฬา เช่น ฝาชาเขียว การส่งชิงโชคต่าง ๆ 4) การพนัน 4.0 พนันเป็นโลกเสมือนจริง ผ่านสื่อออนไลน์และมือถือไม่จำเป็นต้องสนใจพื้นที่ทางกายภาพ คำถามว่าเราควรมีบ่อนเสรีหรือไม่เป็นคำถามที่ช้าไปแล้วเพราะไม่สามารถแก้ปัญหาการพนันในยุค 4.0 ได้แล้ว ต่อไปสื่อเองก็ไม่ได้อยู่ในมือมนุษย์อีกแล้วเพราะอยู่ในโลกของสมองกล (AI)

โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การเกิดขึ้นของเทคโนโลยีบล็อกเชนจะเข้ามาปฏิวัติระบบเศรษฐกิจดิจิทัลและโครงสร้างระบบเศรษฐกิจเก่าทั้งระบบ อะไรก็ตามที่ที่เคยอยู่ในระบบโลกเก่า (ทั้งที่เป็นปัญหาหรือคงสภาวะอย่างใด) ก็จะย้ายเข้าไปสร้างปัญหาและวิธีการใหม่ ๆ ภายใต้โลกของเทคโนโลยีบล็อกเชนด้วย เงินสกุลดิจิตอลมีส่วนอย่างยิ่งที่เปลี่ยนโฉมหน้าวงการการพนันออนไลน์ (ยุค 4.0) เพราะเป็นการพนันที่มองไม่เห็น (ไม่มีของกลาง) รวมถึงรัฐบาล/ธนาคารไม่สามารถเป็นตัวกลางในการดำเนินการตรวจสอบทางธุรกรรมทางการเงินได้อีก เพราะเทคโนโลยีนี้ถูกออกแบบมาเพื่อทำลายการตรวจสอบ (แต่มันก็มีความโปร่งใสในตัวมันเอง) ในการตัดตัวแปรต่าง ๆ ออกไป เพราะฉะนั้น การพนันที่กำลังจะมาถึง (5.0) คือการพนันที่ไร้ร่องรอย ตรวจสอบไม่ได้ คาดการณ์จำนวนยากลำบาก รัฐบาลไม่สามารถเข้าไปแทรกแซงได้เลยว่าการเล่นการพนันในเมตาเวิร์สเป็นการฟอกเงินหรือไม่อย่างไร และการหาผู้เล่นจะหาเจอยากมาก

เงินตราดิจิทัล (Cryptocurrency) คือการปฏิวัติวงการพนันที่จะมาล้มการพนันดิจิตอลทุกรูปแบบ เพราะรัฐบาลไม่สามารถเข้าไปจำกัดตรวจสอบได้เลย เงินเป็นดิจิทัลที่ต้องใส่โค้ด รหัสมากมายที่ไม่มีใครคนใดคนหนึ่งสามารถตรวจสอบได้ บิทคอยน์ถือเป็นการพนันรูปแบบการลงทุนทางการเงิน ต้นกำเนิดเพื่อทำลายตัวแปรกลางควบคุม (ธนาคาร/รัฐบาล/กลุ่มทุน) เงินตราดิจิทัลจะถูกใช้ในการเล่นพนันมากขึ้นเพราะไม่มีใครรู้ว่าธุรกรรมที่ทำลงไปนั้นมันหมายถึงอะไร ดังนั้นต่อไปการเล่นพนันด้วยเงินตราดิจิทัลจะไม่ใช่เพียงการเล่นพนันเพื่อเอาสนุก แต่เกี่ยวข้องกับกระบวนการฟอกเงิน ปั่นราคาหุ้น การโจมตีทางเศรษฐกิจ บั่นทอนความมั่นคงทางเศรษฐกิจของแต่ละรัฐบาล ฯลฯ โดยสรุป สื่อที่แปรเปลี่ยนไปในเจอเนเรชั่นใหม่วัตถุมวลสารในดิจิทัลจะเปลี่ยนแปลงไปเป็นมวลสารแห่งการพนัน บ่อนดิจิทัลจะเป็นสิ่งที่สร้างรายได้ขนาดใหญ่ ทำลายการพนันเก่า ๆ เพิ่มผู้เล่นหน้าใหม่ รวมถึงเข้าไปเชื่อมโยงกับวงการต่าง ๆ และกลายเป็นค่านิยมใหม่ด้านอาชีพและการศึกษา

นฤบดี  จันทรส

คุณสิรวิชญ์มองภาพบิทคอยน์ว่าอย่างไรบ้าง

สิรวิชญ์  อ่อนเกตุพล

สำหรับบิทคอยน์อาจมองได้ในหลายแง่มุมเช่นเรื่องการแสวงหาผลกำไรตามแต่ละโบรคเกอร์ที่มีการแสวงหาผลกำไรแตกต่างกัน ซึ่งในปัจจุบันมีโบรเกอร์ที่ได้รับความนิยมมากที่สุดคือ “แมงเม่า” ที่เข้าไปดันกลุ่มคนที่มีเหรียญเยอะ ๆ และสุดท้ายผลประโยชน์จำนวนมาหศาลก็จะตกเป็นของโบรคเกอร์ทำให้เกิดธุรกิจใหม่ขึ้นมาที่เป็นการแทรกแซงทางธุรกิจ รวมถึงรัฐบาลไม่สามารถเข้าถึงได้ ถึงแม้จะเป็นธนาคารที่รัฐบาลเข้าถึงได้รัฐบาลยังไม่สามารถตรวจสอบได้เลย เด็กรุ่นใหม่ส่วนใหญ่มองว่าบิทคอยน์เป็นการหาเงินโดยที่ไม่ต้องทำงานแต่ได้เงิน โดยเฉพาะตอนนี้สังคมไทยกำลังเกิดเงินเฟ้อทำให้ขาดการเชื่อมั่นที่จะถือสกุลเงินบาทคนส่วนใหญ่จึงเลือกที่จะถือเป็นเงินสกุลต่างประเทศและเงินสกุลดิจิทัลมากกว่า มีข้อเสนอแนะว่า สสส. ควรเข้ามาช่วยให้ความรู้ที่ถูกต้องในเรื่องของการแยกแยะว่าอะไรคือการพนันออนไลน์

นฤบดี  จันทรส

เรื่องราวเหล่านี้ถือเป็นเรื่องที่ต้องทำความเข้าใจอีกกันอีกมาก ขอให้วิทยากรร่วมกันสรุปว่าสื่อใหม่เหล่านี้แปรเปลี่ยนโลกการพนันและนำไปสู่ปัญหาที่เราคาดไม่ถึงอย่างไร

ธาม  เชื้อสถาปนศิริ

เด็กและเยาวชนยังขาดความรู้ที่แท้จริงว่าตลาดหุ้น บิทคอยน์ เงินตราดิจิทัล ฯลฯ คืออะไร คนส่วนใหญ่คิดแค่ว่าเราจะมีส่วนได้เสียจากสิ่งนี้อย่างไรแต่ไม่ได้มีการแสวงหาความรู้ในการพยายามทำความเข้าใจอย่างจริงจัง และกฎหมายในหลายประเทศเงินตราดิจิทัล (ที่บอกว่าเป็นการพนันของเด็กรุ่นใหม่) พิจารณาว่าเป็นการพนันและอยู่ภายใต้การคววบคุม เพราะถูกมองว่าไม่มีมูลค่าที่แท้จริงเพราะเป็นสิ่งที่สามารถสร้างขึ้นได้โดยมนุษย์ เป็นการเก็งกำไรระยะสั้นที่มีการผันผวนของตลาดสูงมากไม่สามารถให้ความแน่นอนได้เลย ฉะนั้น เรื่องนี้จึงสำคัญมากที่จะต้องให้ความรู้ที่ถูกต้องแก่เด็กและเยาวชนเพื่อป้องกันไม่ให้เด็กและเยาวชนหลงไปกับกระแสต่าง ๆ ที่ถูกนำเสนอผ่านสื่อ เพราะฉะนั้น ถึงแม้การพนันในยุคเก่าจะทำให้คนเกิดปัญหาต่าง ๆ ขึ้นอย่างไร ในโลกดิจิทัลเองก็ไม่แตกต่างกันและมีความแนบเนียนมากขึ้น ซ้ำยังสร้างค่านิยมที่อันตราย เช่น การให้เงินทำงานแทนเรา ฯลฯ ให้แก่เด็กรุ่นใหม่และส่งผลให้เกิดพฤติกรรมการเสพติดการพนันโดยไม่รู้ตัว

ดร.สุริยัน  บุญแท้

ก่อนสื่อใหม่เหล่านี้จะมาเปลี่ยนโลก ต้องใช้สื่อที่มีอยู่เป็นช่องทางที่ทำให้เกิดการตระหนักและให้เกิดความพร้อมในการสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องแก่เด็กและเยาวชน ความหนักใจคือครอบครัวที่เป็นแหล่งหล่อหลอมเด็กก็หลุดกรอบออกมาแล้วเพราะไม่สามารถทำความเข้าใจสื่อใหม่ได้ แม้กระทั่งโรงเรียนเองก็เช่นกัน ดังนั้น คนที่มีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องในเรื่องราวต่าง ๆ เหล่านี้จึงสำคัญอย่างยิ่งในการออกมากระตุ้นเตือนกันในสังคม

สิรวิชญ์  อ่อนเกตุพล

อยากฝากถึงเด็กและเยาวชนมีความรอบครอบ คิดไต่ตรองให้ดีในการจะทำอะไรสักอย่างในอนาคต ไม่ว่าจะเสพอะไรก็จะต้องทบทวนและตรวจสอบข้อมูลให้ดีเสียก่อน

นฤบดี  จันทรส

สรุปเวทีการอภิปรายว่ารูปแบบการพนันในปัจจุบันถูกเปลี่ยนแปลงมาอยู่ในหลายแอพพลิเคชั่น เช่น TikTok ฯลฯ แต่อย่างน้อยก็ยังมีการเล่นกับคน แต่สิ่งที่น่ากลัวคือในอนาคตที่ทุกกระบวนการจะกลายเป็นการเล่นกับสมองกล (AI) ในระบบดิจิทัล จึงเป็นสิ่งสำคัญมากที่จะต้องทำความเข้าใจและรู้เท่าทัน

วิทยากร

ดร.สุริยัน บุญแท้

• ผู้จัดการฝ่ายวิจัย บริษัท ศูนย์วิจัยเพื่อการพัฒนาและธุรกิจ จำกัด (SAB) 

• การร่วมงานกับศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน 

⪦ บริษัท ศูนย์วิจัยเพื่อการพัฒนาและธุรกิจ จำกัด เป็นผู้ดำเนินการสำรวจและจัดเก็บข้อมูลของ “รายงานสถานการณ์ พฤติกรรม และผลกระทบการพนันในประเทศไทย” 

⪦ ทำวิจัยเรื่อง “การสำรวจพฤติกรรมรับชมและเล่นการพนันทายผลฟุตบอลโลก 2018 ของกลุ่มนักเรียนมัธยมศึกษาตอนปลาย อาชีวศึกษา และนักศึกษามหาวิทยาลัย (2561)

ไฟล์นำเสนอ >> 

ธาม  เชื้อสถาปนศิริ

• นักวิชาการอิสระด้านสื่อสารมวลชน ปัจจุบันเป็นผู้ช่วยอาจารย์ สถาบันแห่งชาติเพื่อการพัฒนาเด็กและครอบครัว มหาวิทยาลัยมหิดล

• ผลงานวิจัยประเด็นพนัน เช่น  

⪦ กฎหมายและมาตรการป้องกันการพนันในสื่อมวลชน สื่อออนไลน์

⪦ การพนันในเกมอีสปอร์และมาตรการทางธุรกิจในการป้องกันเด็กและเยาวชนจากการเล่นอีสปอร์ต 

ไฟล์นำเสนอ >> 

สิรวิชญ์ อ่อนเกตุพล

• นักลงทุนดาวรุ่งในตลาดบิทคอยน์ 

มงคล  บางประภา

• ผู้สื่อข่าวหนังสือพิมพ์บางกอกโพสต์ 

• ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง นายกสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์แห่งประเทศไทย 

ไฟล์นำเสนอ >> 

ผู้ดำเนินรายการ

นฤบดี จันทรส

• เครือข่ายสื่อเพื่อการขับเคลื่อนสังคม