ตลอดประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา การพนัน มักจะถูกสร้างภาพให้เป็นทั้งเรื่องของกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับความผิดบาป “ความบ้า” กลโกง อาชญากรรม ควบคู่ไปกับความนิยมที่มนุษย์มีต่อ “การเล่นพนัน” สิ่งที่ผู้คนกล่าวถึงพอๆ กันก็คือกิจกรรมด้านมืดที่เป็นผลมาจากการเล่นพนันนั่นเอง 

ตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 20 เป็นต้นมา เมื่อโลกเคลื่อนเข้าสู่ยุคของการเครือข่ายสื่อสารอินเทอร์เน็ตที่ว่ากันว่า “ไร้พรมแดน” การพนันสายพันธุ์ใหม่ได้ถือกำเนิดขึ้น กลายเป็นการพนันออนไลน์ที่สถาปนาพื้นที่ที่ท้าทายอำนาจอธิปไตยและอยู่เหนือเขตแดนรัฐชาติ รัฐในหลายประเทศพยายามที่จะจัดระบบความสัมพันธ์ระหว่างการพนันกับสังคมใหม่ ด้วยการออกกฎหมาย หรือทำให้กิจกรรมการพนัน โดยเฉพาะการพนันเกมกีฬาและพนันออนไลน์ เป็นเรื่องที่มีการจัดระเบียบ กำกับควบคุมให้ดำเนินกิจการอย่างถูกต้องตามกฎหมาย ในทางกลับกันอีกหลายประเทศก็ดำเนินมาตราการออกกฎหมายเพื่อที่จะจัดการกับ “ปัญหานานัปการ” อันเป็นผลมาจากการพนันออนไลน์

ความหมายและการรับรู้เกี่ยวกับการพนันในโลกตะวันตก ปรับเปลี่ยนไปอย่างมาก จากกิจกรรมที่สังคมเคยให้ค่าว่า ผิดบาป พัวพันไปกับศีลธรรม การพนันกลายมาเป็นกิจกรรมความบันเทิงชนิดหนึ่งของผู้บริโภค การเปิดเสรีเชิงอุตสาหกรรมพานิชย์ และการที่รัฐลดความเข้มงวดการกำกับควบคุม ควบคู่ไปกับการเติบโตของวัฒนธรรมบริโภคนิยมได้ช่วยค้ำจุนสนับสนุนให้การพนันกลายเป็นกิจกรรมเพื่อพักผ่อนหย่อนใจ การเติบโตของการพนันออนไลน์ จะว่าไปจึงเป็นเรื่องเดียวกันกับการขยายตัว ของเครือข่ายการสื่อสารอินเทอร์เน็ต และโลกาภิวัตน์ทางการเงิน เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และสังคมเสี่ยง จนไปถึงการปฏิวัติและมาเยือนของสื่อดิจิทัล

ปัญหาเกี่ยวกับการพนันเกมกีฬาและพนันออนไลน์ที่รัฐเกือบทุกแห่งยังเผชิญอยู่ในปัจจุบัน ยังคงเป็นเรื่องของการบังคับใช้กฎหมายที่รัฐนั้นๆ ไม่สามารถบังคับใช้กับบริษัทพนัน หรือเว็บไซต์ที่เปิดให้บริการอยู่นอกเขตแดนอธิปไตยของตนได้  หลายประเทศยังคงพยายามอย่างมากที่จะออกกฎหมาย และมาตราการต่างๆ โดยเฉพาะทางเทคโนโลยีและสังคมในอันที่จะพัฒนาระบบและกลไกของการกำกับควบคุมเว็ปพนันออนไลน์ และการโฆษณา เนื้อหาชวนเชื่อต่างๆ การเกิดขึ้นของเว็บไซต์พนันกีฬาออนไลน์ ที่เปรียบเสมือน “พื้นที่สีเทา” หรือ “ตลาดมืด” นั้นทั้ง ท้าทายและคุกคามอำนาจรัฐชาติและศักยภาพของรัฐในการควบคุม “พื้นที่พนันออนไลน์” ที่แพร่กระจายและดำรงอยู่อย่างสลับซ้อบซ้อนในปัจจุบันยิ่ง

การเปลี่ยนแปลงซึ่งเป็นผลมาจากเทคโนโลยีการสื่อสารที่เกิดขึ้นรวดเร็วและส่งผลให้รูปแบบของการพนันเปลี่ยนแปลงไป กิจกรรมการพนันแทบทุกอย่างเคลื่อนย้ายไปสู่ “พื้นที่พนันแบบใหม่” บนโลกอินเทอร์เน็ต หรือเครือข่ายสังคมออนไลน์ ซึ่งทำให้การกำกับควบคุมโดยรัฐเป็นไปได้อย่างลำบากยากเย็นมากขึ้น กรณีที่เกี่ยวพันกับเรื่องเกม ในกรณีของประเทศไทยเมื่อมีการยอมรับสถานะให้ อีสปอร์ต เป็นกีฬา และสามารถจัดตั้งสมาคมกีฬาอีสปอร์ตแห่งประเทศไทยได้ สถานะของ อีสปอร์ต เมื่อเชื่อมโยงไปกับการแพร่กระจายของสื่อข่าวสาร กระแสความนิยมในการเล่นเกมบนอุปกรณ์เคลื่อนที่ต่างๆ  และการเติบโตของอุตสาหกรรมเกมในปัจจุบัน กล่าวได้ว่า อีสปอร์ต กำลังสร้างความชอบธรรมให้กับการเล่นเกมและการเล่นพนัน การที่ อีสปอร์ต ถูกอ้างว่าเป็นกีฬาและเพิ่งจะรับรองความเป็นกีฬาสาธิตในเอเซียนเกมและซีเกม  อีสปอร์ต เข้ามาบทบาทอย่างไรในประเทศไทย

ความเคลื่อนไหวของ อีสปอร์ต ซึ่งเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นในระดับโลก อาจต้องพิจารณาผ่านมโนทัศน์ “นิเวศวิทยาดิจิทัล” (digital ecology) ที่เสนอว่า อุตสาหกรรมสื่อ เทคโนโลยี การเป็นอุตสาหกรรมกีฬาของอีสปอร์ตได้สร้างระบบความสัมพันธ์ของมันเองขึ้นมา เป็นระบบที่สร้างอะไรใหม่ๆ ขึ้นมา ไม่ว่าจะเป็น วงการ อีสปอร์ต ซึ่งมีทั้ง นักพากย์อาชีพ สตรีมเมอร์ นักเล่นเกม ผู้ชม รายการแข่งขัน ธุรกิจการซื้อขายอุปกรณ์การเล่นเกมราคาแพง และบริษัทเกม ซึ่งไม่เน้นขายเกมอีกต่อไป แต่มุ่งขาย “ข้อมูล” และ แสวงหากำไรอย่างขูดรีดผ่าน “การเล่นพนันในเกม” จึงเปิดให้สามารถดาวน์โหลดไปเล่นฟรีกันได้

รายได้ของเกมส่วนใหญ่มาจากสิ่งที่เรียกว่า micro transection บริษัทเกมไม่ได้อยากขายเกมในความหมายเดิมอีกต่อไป แต่ให้คนเล่นฟรี เล่นกันจำนวนมากหลักล้านทั่วโลก เพราะการเล่นเกมต้องซื้อ “ดาต้า” หรือการเข้าถึงเครือข่ายออนไลน์ซึ่งจำเป็นต่อการเล่นเกมนั้นเอง ขณะที่ในตัวเกมก็เต็มไปด้วย การล่อลวง เกมมักออกแบบมาเพื่อให้ผู้เล่นต้องการเอาชนะผู้เล่นคนอื่น ซึ่งนอกจากการสร้าง ตัวตนสมมุติ หรืออวตาร การเล่นเกมเพื่อเอาชนะจำเป็นต้องมีพละกำลังพิเศษ ซึ่งในโลกของเกมได้มาจากการครอบครอง “ไอเทม” ในระบบเกม การเล่นเกมการเข้าถึง หรือได้มาซึ่งไอเทมนั้น เกิดจากการแลกเปลี่ยนแบบใหม่ในระบบ lootbox หรือ ระบบสุ่มในเกม ระบบการแลกเปลี่ยนแบบใหม่นี้ถูกพัฒนาขึ้นมาโดยบริษัทเกม ด้วยการออกแบบเกมให้ผู้เล่นสามารถเปลี่ยนเงินจริงๆ เป็นเหรียญ หรือเครดิตในเกม เพื่อนำไปแลกเปลี่ยน หรือ “ซื้อโอกาส” ที่จะสุ่มเพื่อให้ได้ไอเทม การสุ่มเพื่อหาไอเทม ก็เช่นเดียวกันที่ผู้เล่นต้อง “ซื้อโอกาส” ที่จะสุ่ม และการสุ่มเพื่อรับไอเทมก็ไม่ได้การันตีว่าจะได้สิ่งนั้น ในแง่นี้  micro transaction ที่นำไปสู่การสุ่มหาไอเติมจึงแทบไม่ต่างไปจาก “การเล่นพนันเสี่ยงทาย” 

เราเสนอว่านี่คือรูปแบบใหม่ของการเล่นพนันในเกม ซึ่งเกิดขึ้นบนพื้นที่โลกออนไลน์

สำหรับ อีสปอร์ต เมื่อมีการจัดรายการแข่งขันใหญ่ๆ  เมื่อเป็นรายการทัวร์นาเม้นใหญ่ๆ เกมเมอร์ คนเล่นเกมซึ่งกลายสถานะเป็นผู้ชม ดูการแข่งขันของเหล่า Player หรือนักเล่นเกมอาชีพ พวกเขามักจะติดตามดู และรู้จักว่า ใครเป็นใคร การเล่นเกมการแข่งขันเหล่านั้น ทีมไหนมีฟอร์มการเล่นอย่างไร ด้วยเหตุนี้โอกาสที่ผู้ชมผู้บริโภคเกมเหล่านั้นจะมีส่วนพัวพันไปกับการเล่นพนัน ทายผลการแข่งขันจึงมีได้สูงตามไปด้วย การเล่นพนันดังกล่าว เกิดขึ้นควบคู่ไปกับสิ่งที่เราเรียกว่าเป็น “การพนันในเกม” ซึ่งเป็นเรื่องใหม่ เกิดขึ้นในพื้นที่ใหม่ ที่รัฐกำกับควบคุมได้ยาก กล่าวคือโดยทั่วไป การกำกับควบคุมการพนันผ่านการออกกฎหมายและการให้สิทธิพิเศษยกเว้นการจับกุมใน “พื้นที่พนัน” (เช่น คาสิโนรีสอร์ทของสิงคโปร์) ที่รัฐอนุญาตก็สร้างความยุ่งยากมากแล้ว ในเงื่อนไข สถานการณ์ที่แตกต่างกันของแต่ละสังคม การทำความเข้าใจการเล่นพนันออนไลน์จึงยังต้องพยายามศึกษาสร้างความเข้าใจกันต่อไป

งานวิจัยครั้งนี้ได้ “ทดลอง” ศึกษาทำความเข้าใจรายการแข่งขัน Thai E league pro ซึ่งถือเป็นรายการแข่งขันอีสปอร์ตรายการแรกๆ ที่ได้รับการรับรองจากสถาบันกีฬา ประเด็นที่น่าสนใจคือ การแข่งขันรายการนี้ นำไปสู่การเกิดขึ้นของ “ชุมชนคนเล่นเกม”  ซึ่งมีเครือข่าย กิจกรรมวัฒนธรรมการแลกเปลี่ยน และการเล่นพนัน ที่ท้ายที่สุดพวกเขาสร้างขึ้นใหม่ เป็นวัฒนธรรมใหม่ที่ก่อตัวขึ้น ในเครือข่ายคนเล่นเกมและชุมชนออนไลน์ ในกรณีของเกมเมอร์และนักพนันกีฬาออนไลน์ พวกเขาจะสร้างพื้นที่ทางสังคม สร้างชุมชนของพวกเขาขึ้นมา มีการใช้สื่อสังคมออนไลน์เป็นพื้นที่กลางของการติดต่อระหว่างสมาชิกกลุ่มตัวเอง ประเด็นสุดท้ายที่งานศึกษานี้ตั้งข้อสังเกตคือ หาก อีสปอร์ต เติบโตขึ้นได้จริงในสังคมไทย อีสปอร์ต จะทำให้วัฒนธรรมร้านเกมกลับมา ร้านเกม การเข้าร้านเกมเพื่อเช่าเวลาเล่นเกม ที่เคยเฟื่องฟูอาจ “ตาย” ไปพักหนึ่ง แต่ อีสปอร์ต จะทำให้ ร้านเกม พื้นที่ของการเล่นเกมกลับมามีชีวิตชีวา ในสังคมไทยการเล่นพนันออนไลน์ที่พัวพันไปกับรายการแข่งขันอีสปอร์ตนั้นอาจยังคงดำเนินไปอย่างจำกัด แต่นี่ก็ไม่ได้หมายความว่าจะไม่มีการเล่นพนันออนไลน์ เพราะว่าการเล่นพนันกีฬาออนไลน์ เช่น พนันบอลนั้น ปัจจุบันยังเป็นสิ่งที่เข้าถึงได้ง่าย และก็ยังนิยมกันอยู่มาก ในกลุ่มที่ชื่นชอบและนิยมบริโภครายการแข่งขันกีฬาฟุตบอลจากต่างประเทศ ส่วนกลุ่มนักเล่นเกม ผู้นิยมบริโภคเกมนั้น “การพนันในเกม” กลับกลายเป็นเรื่องที่ท้าทายมากกว่า เกี่ยวกับความเข้าใจของเราต่อสิ่งที่เรียกว่า “การพนัน” และการพยายามที่จะกำกับควบคุมกิจกรรมการเล่นพนันออนไลน์ในสังคมโลกดิจิทัลของประเทศไทย